ବିଶ୍ୱକର୍ମା ପୂଜା

ଭାରତୀୟ ପରମ୍ପରାରେ ବିଭିନ୍ନ ପର୍ବପର୍ବାଣୀ ଓ ଆଚାର-ବିଚାରରେ ପୂଜା-ଉପାସନାର ବିଶେଷ ମହତ୍ତ୍ୱ ରହିଛି । ସେଥିରେ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ପୂଜା ହେଉଛି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଉତ୍ସବ । “ଶିଳ୍ପୀ ଦେବତା” ଭାବେ ପରିଚିତ ଭଗବାନ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରି ପ୍ରତିବର୍ଷ ଆଶ୍ୱିନ ମାସରେ (ସାଧାରଣତଃ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ମାସରେ) ଏହି ପୂଜା ପାଳନ କରାଯାଏ ।

ପରିଚୟ

ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କୁ ଶିଳ୍ପ, ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଓ ନିର୍ମାଣକାର୍ଯ୍ୟର ଦେବତା ବୋଲି ମାନାଯାଏ । ପୁରାଣମାନେ କହିଛନ୍ତି ଯେ, ଦେବଲୋକର ସମସ୍ତ ମନ୍ଦିର, ରଥ, ଅସ୍ତ୍ର-ଶସ୍ତ୍ର ଓ ନିବାସଗୁଡ଼ିକ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ସୃଜନଶୀଳତାର ଫଳ । ସେ “ଦେବଶିଳ୍ପୀ” ବୋଲି ଅଭିଧାନିତ ହୋଇଥାନ୍ତି ।

ବିଶ୍ୱକର୍ମା ପୂଜାର ଇତିହାସ

ପୁରାଣକଥା ଅନୁସାରେ, ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କୁ “ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ପୁତ୍ର” ଭାବେ ଗଣାହୋଇଛି । ସେ, ଦେବତା ଓ ମାନବଙ୍କ ପାଇଁ ନାନାପ୍ରକାର ଶିଳ୍ପ, ସହର, ମହଲ ଓ ଆୟୁଧ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ । ଇନ୍ଦ୍ରଙ୍କ “ବୈକୁଣ୍ଠ”, କୁବେରଙ୍କ “ଆଲକାପୁରୀ” ଓ ପାଣ୍ଡବମାନଙ୍କ “ଇନ୍ଦ୍ରପ୍ରସ୍ଥ” ସହର ତାଙ୍କ କଳାର ନିଦର୍ଶନ ।

ପୂଜାର ସମୟ ଓ ପାଳନ

ପ୍ରତିବର୍ଷ “ଆଶ୍ୱିନ ସଂକ୍ରାନ୍ତି” ଦିନେ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ପୂଜା ହୁଏ । ଏହି ଦିନକୁ “ବିଶ୍ୱକର୍ମା ଜୟନ୍ତୀ” ବୋଲି ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ସମସ୍ତ କାରଖାନା, ଶିଳ୍ପଗୃହ, ଯନ୍ତ୍ର-ପାତି, କାମଘର, କାରଖାନା ଓ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟରେ ପ୍ରଶାସକ, କାର୍ମିକ ଓ ଶିଳ୍ପୀମାନେ ଏହି ପୂଜାରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ।

ପୂଜା ପ୍ରକ୍ରିୟା

ବିଶ୍ୱକର୍ମା ପୂଜାରେ ଗୃହ କିମ୍ବା କାରଖାନା ସ୍ଥଳକୁ ପ୍ରଥମେ ସଫା କରାଯାଏ । ପରେ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କ ପ୍ରତିମା କିମ୍ବା ପଟଚିତ୍ର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି, ମାଳା, ଫୁଲ ଓ ପ୍ରସାଦ ସହିତ ପୂଜା କରାଯାଏ । ସମସ୍ତ ଯନ୍ତ୍ର-ପାତିକୁ ସଜାଯାଇ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପୂଜାରେ ସମାବେଶ କରାଯାଏ ।

ବିଶ୍ୱକର୍ମା ପୂଜାର ମହତ୍ତ୍ୱ

1. ଶ୍ରମିକ ଓ ଶିଳ୍ପୀଙ୍କ ସମ୍ମାନ – ଏହି ଦିନଟି କାର୍ମିକ, ଶ୍ରମିକ ଓ ଶିଳ୍ପୀଙ୍କୁ ସମ୍ମାନ ଦେବାର ପ୍ରତୀକ ।

2. ଶିଳ୍ପର ପବିତ୍ରତା – ଯନ୍ତ୍ର-ପାତିକୁ ପୂଜା କରି ସେଗୁଡ଼ିକର ସୁଚାଳନ ଓ ସୁରକ୍ଷାର ପ୍ରାର୍ଥନା କରାଯାଏ ।

3. ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ଏକତା – କାରଖାନାରେ ସମସ୍ତେ ଏକାସାଥିରେ ପୂଜା କରି, ଏକତା ଓ ସମ୍ମିଳନର ମେସେଜ ଦିଆଯାଏ ।

4. ନୂତନ ଉଦ୍ୟମର ଆରମ୍ଭ – ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ଏହି ଦିନକୁ ଶୁଭ ଭାବି, ନୂତନ କାର୍ଯ୍ୟ କିମ୍ବା ବ୍ୟବସାୟର ଆରମ୍ଭ କରାଯାଏ ।

ଓଡ଼ିଶାରେ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ପୂଜା

ଓଡ଼ିଶାରେ କଟକ, ଭୁବନେଶ୍ୱର, ରାଉରକେଲା, ବରହମପୁର ଓ ପାରାଦୀପ ଭଳି ଶିଳ୍ପକ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ପୂଜା ବିଶେଷ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଏ । କାରଖାନା, ବସ୍-ଷ୍ଟାଣ୍ଡ, ଟ୍ରକ୍, ମେକାନିକ୍ ସେଣ୍ଟର, ସାଇକଲ୍-ମୋଟରସାଇକଲ୍ ଗାରାଜ୍, ପୋର୍ଟ ଓ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟରେ ଏହି ପୂଜା ପାଳନ ହୋଇଥାଏ।

ସାମାଜିକ ପ୍ରଭାବ

ବିଶ୍ୱକର୍ମା ପୂଜା କେବଳ ଧାର୍ମିକ ଉତ୍ସବ ନୁହେଁ, ଏହା ଶ୍ରମ, କାର୍ମିକତା ଓ ଉତ୍ପାଦନର ମହତ୍ତ୍ୱକୁ ମଧ୍ୟ ପ୍ରତିପାଦନ କରେ । ଏହି ପର୍ବ କାର୍ମିକଙ୍କୁ ସମ୍ମାନ ଓ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥାଏ।

ସମାପନ

ବିଶ୍ୱକର୍ମା ପୂଜା, କେବଳ ଧାର୍ମିକ ଆଚାର ନୁହେଁ, ବରଞ୍ଚ କାର୍ମିକତା, ଶିଳ୍ପ ଓ ପ୍ରଗତିର ପର୍ବ । ଭଗବାନ ବିଶ୍ୱକର୍ମାଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରି, ମାନବଜୀବନରେ ଶିଳ୍ପ, ସୃଜନଶୀଳତା ଓ ପରିଶ୍ରମର ମହତ୍ତ୍ୱକୁ ଆମେ ନିଜେମାନଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରାଯାଏ।