କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟମନ୍ଦିରର ଚୁମ୍ବକୀୟ ଦଧିନୌତି ଏବଂ ତା'ର ରହସ୍ୟ

ଭାରତୀୟ ସ୍ଥାପତ୍ୟକଳାର ଅଲୋକିକ ଉଦାହରଣ “କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର”, ସାରା ବିଶ୍ୱରେ “ବ୍ଲାକ୍ ପାଗୋଡା” (Black Pagoda) ବୋଲି ପରିଚିତ। 13ତମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଗଙ୍ଗ ବଂଶର ରାଜା ନରସିଂହଦେବ ପ୍ରଥମଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ମିତ ଏହି ମନ୍ଦିରଟିରେ କେବଳ ଧାର୍ମିକ ଓ ସ୍ଥାପତ୍ୟ କଳାର ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ନମୁନା ନୁହେଁ, ବରଂ “ବିଜ୍ଞାନ ଓ ପ୍ରଯୁକ୍ତିର ଅଜସ୍ର ଗୁପ୍ତ ରହସ୍ୟ” ଲୁକାଇତ ହୋଇଥିଲା। ସେଥିରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ରହସ୍ୟ ହେଲା “କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟମନ୍ଦିରର ଚୁମ୍ବକୀୟ ଦଧିନୌତି”।

ଦଧିନୌତି କ’ଣ?

ପୁରାତନ ସମୟରେ, ମନ୍ଦିରର “ଗର୍ଭଗୃହରେ ବିଶାଳ କଳା ପାଷାଣରେ ନିର୍ମିତ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବଙ୍କ ପ୍ରତିମା” ସ୍ଥାପିତ ଥିଲା। ସେହି ପ୍ରତିମାକୁ ନିଷ୍ପ୍ରଭାବରେ ଠିଆ କରିବା ପାଇଁ, ମନ୍ଦିରର ଶିଖର (Kalasa) ଭାଗରେ ଏକ “ବିଶାଳ ଚୁମ୍ବକୀୟ ପଥର”, ଯାହାକୁ “ଦଧିନୌତି” ବୋଲି କୁହାଯାଏ,ତାହାକୁ ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥିଲା।

ଏହି ଚୁମ୍ବକୀୟ ପଥରର ଶକ୍ତିରେ, ପ୍ରତିମାଟିକୁ କୌଣସି “ଧାତୁର ଆଧାର” ବିନା, “ଚୁମ୍ବକୀୟ ଶକ୍ତିରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରି” ଗର୍ଭଗୃହରେ ଠିଆ କରାଯାଇଥିଲା।

ଚୁମ୍ବକୀୟ ଦଧିନୌତିର ବୈଜ୍ଞାନିକ ରହସ୍ୟ

* ଦଧିନୌତି ଥିବା “ଚୁମ୍ବକୀୟ ପଥର” ଓ ପ୍ରତିମାରେ ବ୍ୟବହୃତ ଧାତୁରେ ଲୁହା ଥିବାରୁ, ଏକ “ଚୁମ୍ବକୀୟ ଆକର୍ଷଣଶକ୍ତି” ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା।

* ଏହି “ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର” (Magnetic Field) ପ୍ରତିମାକୁ ସ୍ଥିର ରଖିଥିଲା।

* ଏହାର ଫଳରେ, ମନ୍ଦିରର “ସ୍ଥାପତ୍ୟକଳାରେ ପ୍ରାଚୀନ ବିଜ୍ଞାନ”ର ବ୍ୟବହାର ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଥିଲା।

ସମୁଦ୍ରଯାତ୍ରୀଙ୍କ ପାଇଁ “ବ୍ଲାକ୍ ପାଗୋଡା”

କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର “ସମୁଦ୍ର କୂଳରେ” ଥିବାରୁ, ଏହାର “ଚୁମ୍ବକୀୟ ଦଧିନୌତି” ବିଭିନ୍ନ ସମୁଦ୍ରଯାତ୍ରୀଙ୍କ କମ୍ପାସକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିଲା।

* ନାବିକମାନଙ୍କ “ଦିଗ୍ନିର୍ଣ୍ଣୟ” (Navigation) ବିକୃତ ହୋଇଯାଉଥିଲା।

* ଏହି କାରଣରୁ, ସମୁଦ୍ରଯାତ୍ରୀମାନେ ଏହି ମନ୍ଦିରକୁ “ବ୍ଲାକ୍ ପାଗୋଡା” ବୋଲି କହୁଥିଲେ।

ଦଧିନୌତି ଏବେ କେଉଁଠି?

ଇତିହାସକାରମାନଙ୍କ ମତାନୁସାରେ—

* ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ, “ବିଦେଶୀ ଆକ୍ରମଣ” (ବିଶେଷତଃ ପର୍ତ୍ତୁଗୀଜ୍‌) ଦୃଷ୍ଟିରେ, ଏହି ଚୁମ୍ବକୀୟ ପଥରକୁ କାଢିଦିଆଯାଇଥିଲା।

* କେହି କହନ୍ତି, ଏହାକୁ “ସମୁଦ୍ରଯାତ୍ରୀମାନଙ୍କୁ ବିକ୍ଷିପ୍ତ କରିବାରୁ” ହଟାଯାଇଥିଲା।

* ଆଉ କେହି କହନ୍ତି, ଦଧିନୌତି କାଢିଦେବାରୁ “ମନ୍ଦିରର ଗର୍ଭଗୃହର ସ୍ଥିରତା” ନଷ୍ଟ ହୋଇଗଲା, ଏବଂ ପ୍ରତିମାଟି ଟଳିପଡିଗଲା।

ଆଜିର ଦିନରେ ଚୁମ୍ବକୀୟ ଦଧିନୌତିର ମହତ୍ତ୍ୱ

* ଏହା ପ୍ରମାଣ କରେ ଯେ, “ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଆ ଶିଳ୍ପୀମାନେ କେବଳ କଳାରେ ନୁହେଁ, ବିଜ୍ଞାନରେ ମଧ୍ୟ ଦକ୍ଷ ଥିଲେ”।

* କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର କେବଳ “ଧାର୍ମିକ କେନ୍ଦ୍ର” ନୁହେଁ, ବରଂ ଏକ “ବୈଜ୍ଞାନିକ ଅଦ୍ଭୁତ କାର୍ଯ୍ୟ”।

* UNESCO World Heritage Site ଭାବେ ସ୍ୱୀକୃତି ପାଇଥିବା ଏହି ମନ୍ଦିର, ଆଜି ସମଗ୍ର ମାନବଜାତି ପାଇଁ “ଇତିହାସ ଓ ବିଜ୍ଞାନର ପ୍ରେରଣା”।

ସମାପ୍ତି

କୋଣାର୍କ ସୂର୍ଯ୍ୟମନ୍ଦିରର ଚୁମ୍ବକୀୟ ଦଧିନୌତି କେବଳ ଏକ ପଥର ନୁହେଁ, ଏହା “ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଆ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ସ୍ଥାପତ୍ୟକଳାର ମହାନ ଦଳିଲ”। ଆଜି ସେଥିରେ କେବଳ ଅବଶିଷ୍ଟାଂଶ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଛି, କିନ୍ତୁ ଏହାର ରହସ୍ୟମୟୀ କାହାଣୀ “ପ୍ରତ୍ୟେକ ଓଡ଼ିଆଙ୍କୁ ଗୌରବୀତ କରେ”।

ଏହି ଭଳି ତଥ୍ୟ ପାଇଁ ଅମସହ ଯୋଡି ହୁଅନ୍ତୁ ଏବଂ କମେଣ୍ଟସ ମାଧ୍ୟମରେ ଜଣାନ୍ତୁ|