ଓଡିଶା ଏକ ସମୃଦ୍ଧ ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ କଳାର ଭୂମି। ଏଠାର କଳା, ସଙ୍ଗୀତ, ନୃତ୍ୟ ଓ ବସ୍ତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ଏକ ଅଲଗା ପରିଚୟ ମିଳେ। ସେଥିରେ “ହସ୍ତତନ୍ତ ସାଢ଼ୀ” (Handloom Saree) ହେଉଛି ଓଡିଶାର ଗୌରବ, ଯାହାକୁ ସାରା ଦେଶରେ ଓ ବିଶ୍ୱଭରି ସମ୍ମାନର ସହିତ ଦେଖାଯାଏ। “ହସ୍ତତନ୍ତ” ବୋଲି କୁହିଲେ ହାତରେ ବୁନା କାପଡ଼କୁ ବୁଝାଯାଏ। ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଯନ୍ତ୍ର ବ୍ୟବହାର କରିନାହିଁ, ସର୍ବଥା ହସ୍ତଚାଳିତ ତାନାରେ ବୁନାଯାଇଥିବା ଏହି ସାଢ଼ୀଗୁଡ଼ିକରେ ଓଡିଆ କଳାକାରଙ୍କ କୌଶଳ, ସହନଶୀଳତା ଓ ସୃଜନଶୀଳତା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ।
ହସ୍ତତନ୍ତ ସାଢ଼ୀର ପାରମ୍ପରିକତା
ଓଡିଶାରେ ବର୍ଷଶତାବ୍ଦୀ ଧରି ହସ୍ତତନ୍ତ ବୁନାଇର ପ୍ରଚଳନ ଅଛି। ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଗାଁଗୁଡ଼ିକରେ “ତାନା” ଏକ ଘରୋଇ ଅଙ୍ଗ ଥିଲା। ପ୍ରାୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରିବାରରେ କେହିନା କେହି ବୁନକାରି (Weaver) ଥିଲେ। ସେମାନଙ୍କରେ ହାତର କୌଶଳ ମାଧ୍ୟମରେ ସୁନ୍ଦର ଡିଜାଇନ୍, ରଙ୍ଗର ସମ୍ମିଶ୍ରଣ ଓ ପାରମ୍ପରିକ ଆକୃତି ତିଆରି ହୁଏ।
ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଓଡିଶୀ ହସ୍ତତନ୍ତ ସାଢ଼ୀ
1. ସମ୍ବଲପୁରୀ ସାଢ଼ୀ – ଏହାକୁ “ବନ୍ଧା ସାଢ଼ୀ” ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ବନ୍ଧା କଳାରେ ପ୍ରଥମେ ସୁତକୁ ରଙ୍ଗି, ପରେ ବୁନାଯାଇଥାଏ। ସମ୍ବଲପୁରୀ ସାଢ଼ୀରେ ଚକୋର, ଶଂଖ, ଚକ୍ର, ଫୁଲ ଇତ୍ୟାଦି ଡିଜାଇନ୍ ଖୁବ୍ ପ୍ରସିଦ୍ଧ।
2. ବୋମ୍କାଇ ସାଢ଼ୀ – ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଏହି ସାଢ଼ୀକୁ “ସୋନାପୁରୀ ସାଢ଼ୀ” ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଏହାରେ ଗାମ୍ଭୀର୍ୟ, ପାରମ୍ପରିକତା ଓ ସରଳତା ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ।
3. କଟକୀ ସାଢ଼ୀ – କଟକର “ଇକତ୍” ବୁନାଇ ପ୍ରସିଦ୍ଧ। ରଙ୍ଗିନ ସୁତରେ ସୁନ୍ଦର ଆକୃତି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ।
4. ବରଗଡ଼ ସାଢ଼ୀ – ଖୁବ ସୁକ୍ଷ୍ମ କଳାକୃତି ଓ ଗାଢ଼ ରଙ୍ଗର ସମ୍ମିଶ୍ରଣ ଏହାକୁ ଅନନ୍ୟ କରିଥାଏ।
ହସ୍ତତନ୍ତ ସାଢ଼ୀର ବିଶେଷତା
* ହସ୍ତନିର୍ମିତ: ପ୍ରତ୍ୟେକ ସାଢ଼ୀ କାରିଗରଙ୍କ ହାତରେ ବୁନା, ସେଥିପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକଟି ଅଲଗା ଅଲଗା।
* ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ: ଏହି ସାଢ଼ୀରେ ବ୍ୟବହୃତ ସୁତ ଓ ରଙ୍ଗ ଗୁଣବାନ୍ତ, ଯାହା ବର୍ଷୋବର୍ଷ ରହେ।
* ପାରମ୍ପରିକ ଡିଜାଇନ୍: ସାଧାରଣତଃ ଶଂଖ, ଚକ୍ର, ଫୁଲ, ପଶୁପକ୍ଷୀ, ଜ୍ୟାମିତିକ ଆକୃତି ଇତ୍ୟାଦି ଡିଜାଇନ୍ ହୁଏ।
* ପ୍ରାକୃତିକ ରଙ୍ଗର ବ୍ୟବହାର: ପ୍ରାଚୀନକାଳରେ ପ୍ରାକୃତିକ ରଙ୍ଗ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିଲା, ଯାହା ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକର ଓ ପରିବେଶମିତ୍ର।
ସାମାଜିକ ଓ ଆର୍ଥିକ ମହତ୍ତ୍ୱ
ହସ୍ତତନ୍ତ ସାଢ଼ୀ କେବଳ ବସ୍ତ୍ର ନୁହେଁ, ଏହା ଗାଁଘରେ ହଜାରୋ କାରିଗରଙ୍କ ଜୀବିକାର ଉପଜୀବିକା। ଓଡିଶାର ଅନେକ ଗାଁରେ ପରିବାରଗୁଡ଼ିକ ଏହି ବୁନାଇରେ ନିର୍ଭର। ସରକାର ମଧ୍ୟ “ହସ୍ତଶିଳ୍ପ” ଓ “ହସ୍ତତନ୍ତ” କୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେବାପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଯୋଜନା ଚାଲୁ କରିଛନ୍ତି।
ବର୍ତ୍ତମାନରେ ହସ୍ତତନ୍ତ ସାଢ଼ୀର ଚାହିଦା
ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ବେଶୀଭାଗ ଲୋକେ ଯନ୍ତ୍ରରେ ତିଆରି କପଡ଼ ପିନ୍ଧୁଛନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ଏହି “ମେଡ୍-ଇନ୍-ମେସିନ୍” ବସ୍ତ୍ରମାନଙ୍କୁ ଟକ୍କର ଦେଇ ହସ୍ତତନ୍ତ ସାଢ଼ୀ ଆଜିଭଳି ସ୍ଥାନ ରଖିଛି। ବିବାହ, ପାର୍ବଣ, ପୂଜା, ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ମହିଳାମାନେ ହସ୍ତତନ୍ତ ସାଢ଼ୀକୁ ପ୍ରାଥମିକତା ଦେଇଥାନ୍ତି।
ବିଶ୍ୱସ୍ତରରେ ମହତ୍ତ୍ୱ
ସମ୍ବଲପୁରୀ ଓ ବୋମ୍କାଇ ସାଢ଼ୀ ଆଜି ବିଶ୍ୱରେ ପରିଚିତ। ବିଭିନ୍ନ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ପ୍ରଦର୍ଶନୀରେ ଓଡିଶାର ହସ୍ତତନ୍ତ ସାଢ଼ୀର ସୁନାମି ବଢ଼ିଛି। ବିଦେଶରେ ମଧ୍ୟ ଓଡିଆ ଡାଏସ୍ପୋରା ଏହାକୁ ଗର୍ବର ସହିତ ପିନ୍ଧୁଛନ୍ତି।
ସମାପ୍ତି
ହସ୍ତତନ୍ତ ସାଢ଼ୀ କେବଳ ବସ୍ତ୍ର ନୁହେଁ, ଏହା ହେଉଛି ଓଡିଶାର ସାଂସ୍କୃତିକ ଆତ୍ମାର ପରିଚୟ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ସାଢ଼ୀରେ କାରିଗରଙ୍କ ହାତର ପରିଶ୍ରମ, ସମୟ ଓ ଭାବନା ଲୁକାଇଥାଏ। ଏହି ସାଢ଼ୀକୁ କିଣିବା ମାନେ କେବଳ ଏକ ପୋଶାକ କିଣିବା ନୁହେଁ, ବରଂ ଏକ କଳାକୁ, ଏକ ପାରମ୍ପରିକତାକୁ, ଏକ ସଂସ୍କୃତିକୁ ଆଦର କରିବା।
About the Author
