ଓଡ଼ିଶାର ପର୍ବପର୍ବାଣୀରେ “ଗଜଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜା”ର ବିଶେଷ ମହତ୍ତ୍ୱ ରହିଛି। ଏହି ପର୍ବଟି “ଶରତ୍ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା” ଦିନେ ପାଳନ କରାଯାଏ। ଲୋକମାନେ ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି, ଏହି ଦିନେ ମା’ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ପୂଜା କଲେ ଘରେ ସମୃଦ୍ଧି, ଧନ, ଧାନ୍ୟ ଓ ସଂସାରରେ ସୁଖ-ଶାନ୍ତି ବସିଥାଏ। “ଗଜ” ଅର୍ଥାତ୍ ହାତୀ, ଯାହା ଶକ୍ତି, ସମୃଦ୍ଧି ଓ ସଫଳତାର ପ୍ରତୀକ। ମା’ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କୁ ଦୁଇଟି ହାତୀଙ୍କ ସହିତ ପୂଜିତ କରାଯାଇଥିବାରୁ ଏହି ପର୍ବକୁ “ଗଜଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜା” ବୋଲି କୁହାଯାଏ।
ଗଜଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜାର ଉତ୍ସ
ହିନ୍ଦୁ ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ, ସମୁଦ୍ରମନ୍ଥନ ସମୟରେ ମା’ ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ଉଦ୍ଭବ ହୋଇଥିଲା। ସେଥିରୁ ସେ ସମସ୍ତଙ୍କ ଜୀବନରେ ଧନ, ଧାନ୍ୟ ଓ ଶାନ୍ତି ଦେବାର ପ୍ରତୀକ ହେଲେ। ଗଜଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ପ୍ରତିମାରେ ସେ ସିଂହାସନରେ ବସିଥାନ୍ତି, ଦୁଇପାର୍ଶ୍ୱରେ ହାତୀମାନେ ନିଜ ଶୁଣ୍ଡରୁ ଜଳ ଧାରା ପ୍ରବାହିତ କରୁଥାନ୍ତି। ଏହି ଦୃଶ୍ୟଟି ଆଶୀର୍ବାଦ, ଶକ୍ତି ଓ ସମୃଦ୍ଧିର ପ୍ରତୀକ।
ପୂଜା ପାଳନର ପ୍ରଚଳନ
ଓଡ଼ିଶାର ବିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରେ “ଗଜଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜା” ବଡ଼ ଧୂମଧାମରେ ପାଳନ କରାଯାଏ। ବିଶେଷ କରି “ଢେଙ୍କାନାଳ, କଟକ, ଖୋର୍ଦ୍ଧା, ଗଞ୍ଜାମ, ବାଲେଶ୍ୱର, ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଓ ସମ୍ବଲପୁର” ଅଞ୍ଚଳରେ ଏହି ପର୍ବର ଆନନ୍ଦ ଅତ୍ୟଧିକ।
* ଘରେ ଓ ମଣ୍ଡପରେ ମା’ ଗଜଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ରୂପାଲି କିମ୍ବା ମାଟିର ପ୍ରତିମା ସଜାଯାଇଥାଏ।
* ଦୀପ, ଫୁଲ, ନବାନ୍ନ, ପଞ୍ଚାମୃତ, ନଡିଆ, ଖିରି, ମିଠା, ପାନୀଅଳି, ମଣ୍ଡାପିଠା ଭଳି ନାନା ପ୍ରକାର ଭୋଗ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ।
* ସନ୍ଧ୍ୟାରେ “ମହାଆରତି” କରାଯାଇ ମା’ଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରାଯାଏ।
* ରାତି ସାରା “ଗୀତ, ନାଚ, ଭକ୍ତିଗୀତ ଓ ରାତ୍ରିଜାଗା” ପାଳନରେ ସମାଜ ମଧ୍ୟରେ ଖୁସିର ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ।
ସାମାଜିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ମହତ୍ତ୍ୱ
ଗଜଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜା କେବଳ ଧାର୍ମିକ ପର୍ବ ନୁହେଁ, ଏହା ସାମାଜିକ ସମ୍ପ୍ରୀତି ଓ ଏକତାର ପ୍ରତୀକ।
* ଗାଁରେ ଓ ଶହରରେ ଲୋକମାନେ ମିଶି “ପୂଜାମଣ୍ଡପ” ସଜାନ୍ତି।
* ସମସ୍ତେ ମିଳି “ସାଂସ୍କୃତିକ କାର୍ୟକ୍ରମ, ନାଟକ, ପାଳା, ଯାତ୍ରା” ଆୟୋଜନ କରନ୍ତି।
* ଶିଶୁ ଓ ଯୁବମାନଙ୍କ ପାଇଁ “ପ୍ରତିଯୋଗିତା, କ୍ରୀଡ଼ା, ସଂସ୍କୃତିକ ପର୍ଦର୍ଶନୀ” ଭଳି କାର୍ୟକ୍ରମ ହୁଏ।
* ଏହା ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକତା, ସହଯୋଗ, ଭାଇଚାରା ବୃଦ୍ଧି କରେ।
ଗଜଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜାର ଧାର୍ମିକ ମହତ୍ତ୍ୱ
1. ସମୃଦ୍ଧିର ପ୍ରାର୍ଥନା – ମା’ଙ୍କୁ ପୂଜିଲେ ଘରେ ଧନ, ଧାନ୍ୟ ଓ ସୁଖ-ଶାନ୍ତି ବସିଥାଏ।
2. କୃଷି ସମୃଦ୍ଧି – ଏହା ଧାନ କାଟିବା ସମୟ ସହିତ ସମ୍ପର୍କିତ, ଯାହାକି କୃଷକମାନେ ନବାନ୍ନ ସହିତ ମା’ଙ୍କୁ ଭୋଗ ଦେଇଥାନ୍ତି।
3. ପରିବାରୀକ ଶାନ୍ତି – ମା’ ଗଜଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କ ପୂଜାରେ ଘରେ ସମ୍ମିଳନ, ପ୍ରେମ ଓ ଆନନ୍ଦ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ।
ପର୍ବରେ ଲୋକସଂସ୍କୃତି
ଗଜଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜାରେ ଓଡ଼ିଶାର “ଲୋକସଂସ୍କୃତି” ଉଜାଗର ହୁଏ।
* ଧାଡ଼ି, ଭଜନ, ଓଡ଼ିଆ ଲୋକଗୀତର ସ୍ୱରେ ପୂରା ଗାଁ-ଶହର ମୁଗ୍ଧ ହୁଏ।
* ଆଲୋକ ସଜାଣା, ଆତଶବାଜି, ମେଳା ଭଳି କାର୍ୟକ୍ରମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଆକର୍ଷଣ କରେ।
* ବିଭିନ୍ନ ହସ୍ତଶିଳ୍ପୀମାନେ ମଣ୍ଡପ, ଦୀପ, ପ୍ରତିମା ସୃଷ୍ଟି କରି ନିଜ କଳାକୌଶଳ ଦେଖାନ୍ତି।
ଆଧୁନିକ ପରିପ୍ରେକ୍ଷ୍ୟରେ ଗଜଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜା
ଆଜିର ଯୁଗରେ ମଧ୍ୟ ଗଜଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜାର ଉତ୍ସାହ କମିନାହିଁ। ସୋସିଆଲ୍ ମିଡିଆ, ଲାଇଭ୍ ସ୍ଟ୍ରିମିଂ, ଡିଜିଟାଲ୍ ପ୍ରଚାର ଦ୍ୱାରା ଏହି ପର୍ବକୁ ସମସ୍ତେ ସାଙ୍ଗେଇ ପାଳନ କରୁଛନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ଏହାର ମୂଳ ସାର – “ଭକ୍ତି, ସମୃଦ୍ଧି ଓ ସମାଜିକ ଏକତା” – ସଦାବର୍ଣ୍ଣିତ ରହିଛି।
ଉପସଙ୍ଗହାର
ଗଜଲକ୍ଷ୍ମୀ ପୂଜା ହେଉଛି ଓଡ଼ିଆ ସାମାଜିକ, ଧାର୍ମିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଜୀବନର ଅଖଣ୍ଡ ଅଂଶ। ଏହା କେବଳ ଧନ-ଧାନ୍ୟର ପ୍ରାର୍ଥନା ନୁହେଁ, ବରଂ ପରିବାରୀକ ଶାନ୍ତି, ସାମାଜିକ ସମ୍ମିଳନ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ଏକ ବିଶିଷ୍ଟ ପର୍ବ। ପ୍ରତିବର୍ଷ ଏହି ପୂଜା ଓଡ଼ିଶାର ସାମୂହିକ ଖୁସି ଓ ସମୃଦ୍ଧିର ପ୍ରତୀକ ଭାବେ ପାଳିତ ହୋଇଆସୁଛି।
About the Author
