କୁମ୍ଭ ମେଳା: ଆସ୍ଥା ଏବଂ ଭକ୍ତିର ଏକ ବିଶାଳ ଧାର୍ମିକ ସମାବେଶ :
କୁମ୍ଭ ମେଳା ହେଉଛି ବିଶ୍ୱର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଧାର୍ମିକ ସମାବେଶଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ, ଯେଉଁଥିରେ ଲକ୍ଷାଧିକ ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀ, ସନ୍ତମହାତ୍ମା ଏବଂ ପର୍ଯ୍ୟଟକମାନେ ଭାଗ ନେଇଥାନ୍ତି। ଏହା ଏକ ହିନ୍ଦୁ ପର୍ବ ଯାହା ଭାରତର ଚାରିଟି ତୀର୍ଥକ୍ଷେତ୍ରରେ ( ପ୍ରୟାଗରାଜ (ପୂର୍ବତନ ଆଲ୍ଲାହାବାଦ), ହରିଦ୍ୱାର, ଉଜ୍ଜୈନ୍, ଏବଂ ନାଶିକ୍) – ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ। ଏହି ପର୍ବଟି ପୌରାଣିକ କଥା, ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକତା, ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ଐତିହ୍ୟ ସହିତ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗଭୀର ଭାବେ ଜଡିତ ।
ପୌରାଣିକ ଅର୍ଥ :
କୁମ୍ଭ ମେଳାର ଉତ୍ପତ୍ତି ହିନ୍ଦୁ ପୌରାଣିକ କଥାରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଥିବା ‘ସମୁଦ୍ର ମନ୍ଥନ’ ଉପରେ ଆଧାରିତ । ପୌରାଣିକ ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକ ଅନୁଯାୟୀ, ଦେବତାମାନେ ଏବଂ ଦାନବମାନେ ଅମୃତ ପାଇଁ ସାଗର ମନ୍ଥନ କରିଥିଲେ । ସେମାନେ ଏହା ନେଇ ଝଗଡ଼ା କରୁଥିବା ବେଳେ, ଅମୃତର କିଛି ବିନ୍ଦୁ ପ୍ରୟାଗରାଜ , ହରିଦ୍ୱାର, ଉଜ୍ଜୈନ୍, ଏବଂ ନାଶିକ୍ ରେ ପଡ଼ିଥିଲା, ଏବଂ ସେଥିପାଇଁ ଏହି ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକ ପବିତ୍ର ହୋଇ ରହିଛି । ତେଣୁ ଏହି ସ୍ଥାନରେ ସ୍ନାନ କଲେ ପାପକ୍ଷୟ ହେଵା ସହ ସ୍ୱର୍ଗ ପ୍ରାପ୍ତି ହୁଏ ବୋଲି ମାନାଯାଏ .
କୁମ୍ଭ ମେଳାର ଚକ୍ର ଏବଂ ପ୍ରକାର :
କୁମ୍ଭ ମେଳା ଏକ ବିଶେଷ ଜ୍ୟୋତିଷ ଚକ୍ର ଅନୁସାରେ ଚାଲିଥାଏ, ଏହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ’12 ବର୍ଷ’ ରେ ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସ୍ଥାନରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ। ତଥାପି, କୁମ୍ଭ ମେଳା 4 ପ୍ରକାର ଅଛି:
1- ପୂର୍ଣ୍ଣ କୁମ୍ଭ ମେଳା (ପ୍ରତ୍ୟେକ 12 ବର୍ଷ)
2- ଅର୍ଧ କୁମ୍ଭ ମେଳା (ପ୍ରତ୍ୟେକ 6 ବର୍ଷ, ପ୍ରୟାଗରାଜ ଏବଂ ହରିଦ୍ୱାରରେ)
3- ମହା କୁମ୍ଭ ମେଳା (ପ୍ରତ୍ୟେକ 144 ବର୍ଷ, କେବଳ ପ୍ରୟାଗରାଜରେ)
4- ମାଘ କୁମ୍ଭ ମେଳା (ପ୍ରତିବର୍ଷ ପ୍ରୟାଗରାଜରେ ଅନୁଷ୍ଠତ ହୁଏ, ଏହା ଗୋଟିଏ ଛୋଟ କୁମ୍ଭ ମେଳା ଭାବେ ପରିଚିତ)
ନୀତିନିୟମ ଏବଂ ମହତ୍ୱ :
କୁମ୍ଭ ମେଳାର ପ୍ରମୁଖ ଅଂଶ ହେଉଛି ପବିତ୍ର ନଦୀରେ ସ୍ନାନ କରିବା । ହରିଦ୍ୱାରରେ ଗଙ୍ଗା, ପ୍ରୟାଗରାଜରେ ଗଙ୍ଗା-ଯମୁନା-ସରସ୍ଵତୀ ସଙ୍ଗମ , ଉଜ୍ଜୈନରେ ଶିପ୍ରା, ଏବଂ ନାଶିକରେ ଗୋଦାବରୀ ନଦୀରେ ସ୍ନାନ କଲେ ପୁଣ୍ୟ ଲାଭ ହୋଇଥାଏ। ସେହିପରି, ସାଧୁମାନଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତି ଏହି ମେଳାର ଅନ୍ୟତମ ଆକର୍ଷଣ । ନାଗା ସାଧୁମାନେ, ଉର୍ଧ୍ଵବାହୁମାନେ, ଏବଂ କଳ୍ପବାସୀମାନେ ଏହି ମେଳାକୁ ଏକ ଅନନ୍ୟ ଆକର୍ଷଣ ଦେଇଥାନ୍ତି।
କୁମ୍ଭ ମେଳା ଏକ ସାଂସ୍କୃତିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ ଘଟଣା :
କୁମ୍ଭ ମେଳା କେବଳ ଏକ ଧାର୍ମିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ନୁହେଁ, ଏହା ଏକ ସାଂସ୍କୃତିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ ସମାବେଶ । ଏହି ମେଳାରେ ବିଭିନ୍ନ ଆଲୋଚନା, ଧାର୍ମିକ ବ୍ୟାଖ୍ୟାନ ଏବଂ ମହା ଭୋଜି ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ।
ଉପସଂହାର :
କୁମ୍ଭ ମେଳା ଏକ ଗଭୀର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଯାତ୍ରା, ଏବଂ ଏହା ଭାରତୀୟ ଧର୍ମ ଓ ସଂସ୍କୃତିର ଏକ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ପ୍ରତୀକ । ଏହି ଅନନ୍ୟ ଅଭିଜ୍ଞତା ମନୁଷ୍ୟଙ୍କୁ ଏକ ଅସ୍ଥାୟୀ କିନ୍ତୁ ଗଭୀର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଅନୁଭୂତି ଦେଇଥାଏ ।
