ଅସ୍ଥି ବିସର୍ଜନର ମହତ୍ତ୍ୱ: ଧର୍ମ ଓ ସଂସ୍କୃତି

ପ୍ରସ୍ତାବନା

ହିନ୍ଦୁ ସାହିତ୍ୟ ଓ ପୁରାଣରେ “ଜନ୍ମ ଓ ମୃତ୍ୟୁ”କୁ ଦୁଇଟି ପ୍ରକୃତିଗତ ସତ୍ୟ ଭାବେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି। ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ଆତ୍ମାର ଯାତ୍ରା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବାରେ କିଛି କାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟର ମହତ୍ତ୍ୱ ରହିଛି। ସେଥିରେ “ଅସ୍ଥି ବିସର୍ଜନ” ହେଉଛି ସର୍ବପ୍ରଧାନ। “ଅସ୍ଥି”ର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଶବଦାହ ପରେ ଅବଶିଷ୍ଟ ଥିବା ହାଡ଼ କିମ୍ବା ଅଙ୍ଗାର, ଓ “ବିସର୍ଜନ”ର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପବିତ୍ର ଜଳରେ ପ୍ରବେଶ କରାଇବା।

ଧାର୍ମିକ ଓ ପୁରାଣିକ ମହତ୍ତ୍ୱ

1. ପିତୃ କର୍ତ୍ତବ୍ୟର ପାଳନ – ଗରୁଡ ପୁରାଣରେ ଲେଖାଯାଇଛି ଯେ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ପୁତ୍ର କିମ୍ବା ବଂଶଜଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ ଅସ୍ଥି ବିସର୍ଜନ କରାଇବା, ପିତୃଙ୍କ ପ୍ରତି ସର୍ବୋଚ୍ଚ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ।

2. ମୋକ୍ଷ ପ୍ରାପ୍ତି – ବେଦ ଓ ସ୍ମୃତିଗ୍ରନ୍ଥରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ଯେ ଅସ୍ଥିକୁ ପବିତ୍ର ନଦୀରେ ବିସର୍ଜନ କରିଲେ ଆତ୍ମାର ମୋକ୍ଷ ସୁଲଭ ହୋଇଥାଏ।

3. ପାଞ୍ଚଭୂତରେ ଶରୀରର ବିଳୟ – ଶରୀର ମାଟି, ଅଗ୍ନି, ଜଳ, ବାୟୁ ଓ ଆକାଶ – ଏହି ପାଞ୍ଚ ତତ୍ତ୍ୱରୁ ଗଠିତ। ଦାହ ସଂସ୍କାର ପରେ ଅସ୍ଥିକୁ ଜଳରେ ବିସର୍ଜନ କରିବା ଶରୀରକୁ ପ୍ରକୃତିକୁ ଫେରାଇବାର ଏକ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା।

4. ପୁଣ୍ୟ ପ୍ରାପ୍ତି – ଅସ୍ଥି ବିସର୍ଜନରେ କେବଳ ଆତ୍ମାର ଶାନ୍ତି ନୁହେଁ, ପରିବାରରେ ପୁଣ୍ୟ ଓ ସମୃଦ୍ଧି ଆସିବାକୁ ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ।

କେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ଅସ୍ଥି ବିସର୍ଜନର ମହତ୍ତ୍ୱ?

* ଗଙ୍ଗା ନଦୀ – ଗଙ୍ଗାକୁ “ମୋକ୍ଷଦାୟିନୀ” ବୋଲି କୁହାଯାଏ।

* ପ୍ରୟାଗରାଜ (ତ୍ରିବେଣୀ ସଙ୍ଗମ) – ଗଙ୍ଗା, ଯମୁନା ଓ ସରସ୍ୱତୀର ସଙ୍ଗମରେ ବିସର୍ଜନ କଲେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ପୁଣ୍ୟ ମିଳେ।

* ପୁରୀ (ମହୋଦଧି) – ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ଧାମରେ ସମୁଦ୍ରରେ ବିସର୍ଜନ କରିବା ଓଡ଼ିଆମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବିଶେଷ ପାରମ୍ପରିକ ଅଂଶ।

* ବାରାଣସୀ ଓ ହରିଦ୍ୱାର – ଏହି ସ୍ଥାନଗୁଡ଼ିକରେ ବିସର୍ଜନ କରିଲେ ଆତ୍ମାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଶାନ୍ତି ମିଳେ।

ପ୍ରକ୍ରିୟା

1. ଅସ୍ଥି ସଂଗ୍ରହ – ଶବଦାହ ପରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଦିନରେ (ସାଧାରଣତଃ ତୃତୀୟ ଦିନେ) ପୁରୋହିତଙ୍କ ସହାୟତାରେ ଅସ୍ଥିଗୁଡ଼ିକ ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ।

2. ପାତ୍ରରେ ସଂରକ୍ଷଣ – ମାଟି, ପିତଳ ବା ତାମ୍ବା ପାତ୍ରରେ ସୁରକ୍ଷାପୂର୍ବକ ରଖାଯାଏ।

3. ସଙ୍କଳ୍ପ ଓ ଯାତ୍ରା – ପରିବାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଶୁଭ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଅସ୍ଥିକୁ ପବିତ୍ର ସ୍ଥାନକୁ ନେଇଯାନ୍ତି।

4. ପୁଜାପାଠ ଓ ତର୍ପଣ – ବିଦ୍ୱାନ୍ ପଣ୍ଡିତଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୋଚ୍ଚାରଣ ସହିତ ପିତୃତର୍ପଣ, ଜଳ ସମର୍ପଣ ଓ ପୂଜା କରାଯାଏ।

5. ବିସର୍ଜନ – ପରିବାରର ପ୍ରଧାନ ସଦସ୍ୟ, ପ୍ରାୟତଃ ପୁତ୍ର, ଅସ୍ଥିଗୁଡ଼ିକୁ ନଦୀ କିମ୍ବା ସମୁଦ୍ରରେ ବିସର୍ଜନ କରନ୍ତି।

ସାମାଜିକ ଓ ମନୋବୈଜ୍ଞାନିକ ମହତ୍ତ୍ୱ

* ପ୍ରିୟଜନଙ୍କୁ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି – ଏହା ଏକ ସାମୂହିକ ସ୍ମୃତିର ପ୍ରତୀକ।

* ମାନସିକ ଶାନ୍ତି – ଅସ୍ଥି ବିସର୍ଜନ ପରେ ପରିବାର ସଦସ୍ୟମାନେ ଏକ ପୂର୍ଣ୍ଣତା ଓ ଶାନ୍ତିର ଭାବ ଅନୁଭବ କରନ୍ତି।

* ସମାଜିକ ସମ୍ବନ୍ଧ – ଏହା ଆତ୍ମୀୟମାନଙ୍କୁ ଏକତ୍ର କରେ, ସାମୂହିକ ଭାବନାକୁ ବୃଦ୍ଧି କରେ।

ପରିବେଶୀୟ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ

ଆଜିର ସମୟରେ ନଦୀ ଓ ସମୁଦ୍ର ପ୍ରଦୂଷଣ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ସମସ୍ୟା। ସେଥିପାଇଁ –

* ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ବ୍ୟବହାରକୁ ବିରତ କରିବା।

* ପ୍ରାକୃତିକ ପାତ୍ର (ମାଟି/ଧାତୁ) ବ୍ୟବହାର କରିବା।

* ସରକାରୀ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ “ଅସ୍ଥି ବିସର୍ଜନ କୁଣ୍ଡ” ବ୍ୟବହାର କରିବା।

* ନଦୀକୁ ପବିତ୍ର ରଖିବା – ଏହା କେବଳ ଧାର୍ମିକ ନୁହେଁ, ପରିବେଶ ସୁରକ୍ଷାର ଏକ ପାର୍ଥିବ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ।

ସମାପନ

ଅସ୍ଥି ବିସର୍ଜନର ମହତ୍ତ୍ୱ ଧର୍ମ, ପାରମ୍ପରିକତା, ପରିବାରୀୟ ସମ୍ବନ୍ଧ ଓ ପରିବେଶୀୟ ସଚେତନତାର ଏକ ସମ୍ମିଳିତ ପ୍ରତୀକ। ଏହା କେବଳ ଆତ୍ମାର ମୋକ୍ଷ ପାଇଁ ନୁହେଁ, ବରଂ ପରିବାରକୁ ମାନସିକ ସାନ୍ତ୍ୱନା, ସମାଜକୁ ସମ୍ମିଳନ ଓ ପ୍ରକୃତିକୁ ସମନ୍ୱୟ ଦେଇଥାଏ। ସେହିପାଇଁ ପ୍ରତ୍ୟେକ ହିନ୍ଦୁ ପରିବାର ଶ୍ରଦ୍ଧା, ଭକ୍ତି ଓ ସଚେତନତା ସହିତ ଏହି ପୁଣ୍ୟକର୍ମକୁ ପାଳନ କରିବା ଉଚିତ।